I. Przedmiot opinii prawnej:
Uprawnienia do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w związku z wykonaniem doraźnej czynności.
II. Podstawa Prawna:

1. Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) powoływana dalej jako u.z.z.
   
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracowników pełniących z wyboru funkcję w związkach zawodowych (Dz. U. Nr 71, poz. 336 z późn. zm.)
   

III. Doktryna:

1. Z. Salwa, Uprawnienia związków zawodowych, Bydgoszcz 1998, s. 161-162.
   
2. Komentarz do ustawy o związkach zawodowych, Zbiorowe prawo pracy, Komentarz pod redakcją prof. dr hab. Jerzy Wratny, red. dr Krzysztof Walczak, rok wydania: 2009, Wydawnictwo: C.H.Beck).
   

IV. Orzecznictwo:

1. Orzeczenie SN z 13 stycznia 2005 r. (II PK 117/04, OSNP 2005, Nr 16, poz. 246).
   
2. Orzeczenie SN z 6 czerwca 2001 r., I PKN 460/00, OSNP 2002- wkładka, Nr 9, poz. 8).
   

V. Zasadnicza część opinii:
Prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w związku z pełnieniem funkcji członka zarządu zakładowej organizacji związkowej (tzw. "urlopu związkowego") normuje art. 31 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) - dalej u.z.z. Wymiar tego zwolnienia oraz liczba osób jakie są do niego uprawnione zależą od liczby członków zakładowej organizacji związkowej zatrudnionych w zakładzie pracy. Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 1 u.z.z. prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługuje częściowo jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych w zakładzie pracy, gdy ich liczba jest mniejsza od 150. Dalsze reguły określają zapisy ustępu 1 od pkt 2 do pkt 6 tegoż artykułu. Przy czym są one nieistotne z punktu widzenia przedmiotu niniejszej opinii prawnej.
Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy może nastąpić tylko na wniosek zarządu zakładowej organizacji związkowej. Zgodnie z § 4 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracowników pełniących z wyboru funkcję w związkach zawodowych (Dz. U. Nr 71, poz. 336 z późn. zm.) ów wniosek powinien zawierać wskazanie pracownika, wskazanie okoliczności uzasadniających zwolnienie od pracy, wskazanie, że zwolnienie od pracy ma być udzielone z zachowaniem prawa do wynagrodzenia albo bezpłatnie oraz określenie wymiaru i okresu zwolnienia.
Pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy, jeżeli zachodzą ustawowo określone przesłanki. Nieuzasadniona odmowa zwolnienia od pracy członka zarządu zakładowej organizacji związkowej przez pracodawcę jest spenalizowana na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 2 u.z.z., gdyż stanowi utrudnianie wykonywania działalności związkowej zgodnie z przepisami ustawy. W świetle art. 31 ust. 1 u.z.z. pracodawca nie ma prawa kontrolować ani ingerować w sposób, w jaki pracownik zwolnienie to wykorzystuje.
Czym innym natomiast jest zwolnienie pracownika, o którym mowa w art. 31 ust. 3 u.z.z. W świetle tego zapisu pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy. Zwolnienie to może dotyczyć każdego członka związku zawodowego, jeżeli tylko pełni on jakąkolwiek funkcję związkową (np.: zarząd, komisja rewizyjna, sąd koleżeński). W tym przypadku zwolnienie od pracy ma mieć na celu wykonanie doraźnej czynności związkowej.
Zakres podmiotowy uprawnienia do zwolnienia od pracy przewidzianego w art. 31 ust. 3 u.z.z. nie jest już ograniczony wyłącznie do członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, tak jak w przypadku zwolnień określonych w ust. 1 tego artykułu, ale obejmuje również pracowników pełniących inne funkcje w związku (np. członkostwo w komisji rewizyjnej). Zwolnienia przewidziane tym przepisem są typowymi zwolnieniami okolicznościowym udzielanymi pracownikowi nie tylko w związku z pełnioną funkcją, ale również obiektywną koniecznością wykonania doraźnej (jednorazowej) czynności wynikającej z jego funkcji, o ile nie może być ona wykonana w czasie wolnym od pracy. Pojęcie "czynności wynikającej z jego funkcji związkowej" doktryna interpretuje dość szeroko, nie ograniczając go do uczestnictwa w pracach związku (np. w posiedzeniach organów kolegialnych czy komisjach tworzonych wspólnie z pracodawcą), ale również do uczestnictwa w szkoleniach organizowanych przez działające poza zakładem wyższe instancje związkowe (Z. Salwa, Uprawnienia związków zawodowych, Bydgoszcz 1998, s. 161-162 lub Komentarz do ustawy o związkach zawodowych, Zbiorowe prawo pracy, Komentarz pod redakcją prof. dr hab. Jerzy Wratny, red. dr Krzysztof Walczak, rok wydania: 2009, Wydawnictwo: C.H.Beck).
O tym czy konkretna czynność ma charakter doraźny decyduje zarząd zakładowej organizacji związkowej. W celu skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 31 ust. 3 u.z.z. organ ten powinien skierować do pracodawcy szczegółowo uzasadniony wniosek, najlepiej na piśmie, żeby zwolnienie od pracy funkcjonariusza związkowego nie dezorganizowało przebiegu pracy.
Zgodnie ze stanowiskiem SN wyrażonym w wyroku z 13 stycznia 2005 r. (II PK 117/04, OSNP 2005, Nr 16, poz. 246), zwolnienie związkowca w celu wykonania doraźnej czynności związanej z jego funkcją w organizacji związkowej następuje według zasad przewidzianych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. Nr 60, poz. 281).
Podkreślenia wymaga, że indywidualne zwolnienie, o którym tu mowa, nie zależy od uznania pracodawcy, ale od istnienia obiektywnych przesłanek wynikających z art. 31 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych (wyłącznie tego dotyczy wyrok SN z 6 czerwca 2001 r., I PKN 460/00, OSNP 2002- wkładka, Nr 9, poz. 8). Żaden z obowiązujących przepisów nie wprowadza ograniczenia ilości dopuszczalnych zwolnień na wykonywanie doraźnej czynności związanej z funkcją związkową. Pracodawca nie ma prawa do ustanawiania limitów w zakresie dopuszczalnej liczby doraźnych zwolnień od pracy. Jeżeli zatem doraźna czynność nie może być wykonana w czasie wolnym od obowiązków zawodowych, nieobecność pracownika we wnioskowanym przez związki terminie nie powoduje poważnych zakłóceń w normalnym procesie pracy to pracodawca zobowiązany jest udzielić związkowcowi zwolnienia od pracy.
Podobnie jak przy art. 31 ust 1 u.z.z. nieuzasadnione odrzucenie wniosku może narazić pracodawcę na zarzut utrudniania wykonywania działalności związkowej. Wskazać też należy, iż pracownik, który wykorzystuje zwolnienie od pracy niezgodnie z jego przeznaczeniem (np. nie wykonuje doraźnej czynności związanej ze swoją funkcją związkową), może również spodziewać się przykrych konsekwencji, łącznie z rozwiązaniem umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 K.p.
VI. Wnioski.
Zakres podmiotowy uprawnienia do zwolnienia od pracy przewidzianego w art. 31 ust. 3 u.z.z. nie jest ograniczony wyłącznie do członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, ale obejmuje również pracowników pełniących inne funkcje w związku (np. członkostwo w komisji rewizyjnej). Uprawnienie do zwolnienia z pracy nie jest limitowane i jest płatne.

KANCELARIA RADCY PRAWNEGO
MONIKA MAJKA

Radca Prawny
Piotr Jóźwiak